TON 618: Meet the Largest Monster in the Universe

TON 618 is the largest black hole ever discovered — with a mass estimated at 66 billion times that of the Sun.
Its event horizon (the boundary beyond which nothing can escape) is so massive, it’s 30–40 times wider than our entire Solar System,
including even the distant Oort Cloud.
But here’s the most mind-blowing part:
The light we see from TON 618 has been traveling for 18.2 billion years — meaning this cosmic giant existed long before Earth, the Sun, or even the Milky Way.
This isn’t just a black hole.
It’s a monument to how vast, ancient, and mysterious our universe truly is.

अनेक जणांना असा प्रश्न पडतो की रॉकेट द्वारे लोकांना स्पेस स्टेशन वर कसे घेऊन जातात ?

अनेक जणांना असा प्रश्न पडतो की रॉकेट द्वारे लोकांना स्पेस स्टेशन वर कसे घेऊन जातात ?
इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशन पृथ्वीपासून सुमारे 420 किमी उंचीवर कक्षेत पृथ्वी भोवती सतत फिरत आहे.
कल्पना करा की सामान्य 60 किमी वेगाने जाणाऱ्या गाडीला सरळ रेषेत तिथे जायचा मार्ग असता तर 7 तासात तिथे जाता येईल.
100 किमी वेगाने तिथे केवळ 4 तासात जाता येईल. परंतु तसे शक्य नाही.
याचे कारण स्पेस स्टेशन हे 420 किमी उंचीवर सुमारे 27000 किमी / तास इतक्या प्रचंड वेगाने जात असते.
धावती ट्रेन पकडण्या साठी रेल्वे प्लॅटफॉर्म वर तुम्हाला ट्रेनच्या वेगातच धावावे लागते तेव्हाच ट्रेन चा दरवाजा आणि तुम्ही एका रेषेत समांतर येऊन ट्रेन मध्ये उडी मारून चढू शकता. (मुंबई मधील लोकांना हा अनुभव रोजचा आहे.)
तसेच स्थिर पृथ्वीवरून उड्डाण केलेले रॉकेट (त्यात असणारे यान) यांना सुद्धा 27000 किमी / तास इतका वेग घ्यावाच लागतो तेव्हाच ते 420 किमी उंचीवर पृथ्वी भोवती फिरणाऱ्या स्पेस स्टेशन पर्यंत जाऊन त्याला समांतर उडत राहतात आणि शेवटी स्पेस स्टेशन जवळ जाऊन जोडले जातात.
हे कसे घडते त्याचे चित्र बघा.
रॉकेट उड्डाण करते तेव्हा त्याचा सुरुवातीचा वेग सुमारे 500-10000 किमी / तास असा सतत वाढत जातो.
वेगवेगळ्या उंचीवर रॉकेट चे विविध स्टेज मधील इंधन संपून त्या भागाला वेगळे केले जाते.
आधुनिक स्पेस एक्स रॉकेटचा पहिला भाग सुमारे 70 किमी उंचीवर गेल्यावर मुख्य इंधन संपून वेगळा होतो आणि रिझर्व्ह इंधनाचा वापर करून पृथ्वीवर पुन्हा येऊन सुरक्षित उतरतो. त्याचा व्हिडीओ केमेन्ट मधील लिंक वर बघा.
रॉकेट ची सेकण्ड स्टेज ज्याच्या वर प्रत्यक्ष crew dragon अवकाशयान असते ज्यात अवकाशयात्री बसलेले असतात तो भाग सुमारे 200 किमी वर पृथ्वीच्या कक्षेत पोहोचतो आणि वेगळा होतो.
सध्यातरी सेंकड स्टेज भाग पृथ्वीवर सुरक्षित पणे परत आणण्याची टेक्नॉलॉजी विकसित झाली नाही, त्यामुळे हा भाग स्पेस जंक space junk बनून अवकाशात फिरत राहतो किंवा कालांतराने समुद्रात पडतो.
200 किमी कक्षा असलेली हिरव्या रंगाची रेषा जिथे वेगळे झालेला crew dragon यान त्याच्या स्वतःच्या इंधनावर पुढे जात आणि गुरुत्वाकर्षण प्रभावात पृथ्वी भोवती फिरू लागते.
420 किमी उंची गाठण्या साठी V1, V2, V3 असे तीन वेळा लहान धक्के दिले जातात. Small rocket burst boosts
हे धक्के दिल्याने यानाची कक्षा ठरविक शे किलोमीटर वाढत जाते.
त्याच प्रमाणे यानाचा वेग सुद्धा स्पेस स्टेशन च्या वेगाच्या जवळ म्हणजे 27000 किमी / तास इतका वाढतो.
शेवटच्या कक्षेत 420 किमी उंचीवर जिथे नेमके स्पेस स्टेशन पृथ्वी भोवती फिरत आहेत त्या ठिकाणी यान जाण्या साठी शेवटची गती बूस्ट म्हणजे V4 दिली जाते.
यान हळू हळू स्पेस स्टेशन जवळ जाते आणि त्या दोन्ही चा परस्पर वेग काही शे किमी / तास ते काही सेंटीमीटर / तास इतका कमी केला जातो.
Relative speed परस्पर वेग म्हणजे काय हे समजण्या साठी या आधीची पोस्ट वाचा.
अशा प्रकारे 27000 किमी / तास वेगातच अवकाश यान आणि स्पेस स्टेशन एक मेकांना 420 किमी उंचीवर जोडले जातात.
एकदा यान स्पेस स्टेशन ला जोडले गेले त्या नंतर सेफ्टी चेक केले जातात.
यान आणि स्पेस स्टेशन मधील जागेत ज्याला डॉकिंग पोर्ट म्हणतात तिथे आतमधील भागात एकसमान वातावरण दाब कृत्रिम हवेने निर्माण केला जातो आणि नंतर यान आणि स्पेस स्टेशन दोन्ही चे दरवाजे उघडले जातात. ज्या द्वारे यानातील अवकाशयात्री सुरक्षित पणे स्पेस स्टेशन मध्ये प्रवेश करतात.
कॅप्टन शुभांषु शुक्ला गेले त्या यानाचे उड्डाण ते स्पेस स्टेशन मध्ये अंतराळ वीर पोहोचणे या सर्व प्रक्रियेला सुमारे दीड दिवसाचा कालावधी लागला.
केवळ 420 किमी अंतर जाण्यासाठी दीड दिवस लागतो हे पृथ्वीवरील अंतराच्या तुलनेत फारच कमी असले तरी प्रत्यक्षात हे सर्व ज्या प्रचंड वेगात घडत असते तो स्पेस स्टेशन चा वेग घेण्यासाठी पृथ्वीवरून निघालेल्या यानाला इतका वेळ जावा लागतो.
यात महत्वाची गोष्ट म्हणजे कॅप्टन शुभांषु शुक्ला हे यानाचे पायलट जरी असले तरी यानाची सर्व उड्डाण प्रक्रिया ऑटोमॅटिक कॉम्पुटर द्वारे चालते,
यानाचे पायलट आणि कमांडर केवळ यानाचे स्टेस्टस मॉनिटर करतात आणि ग्राउंड कमांड सेंटर वरून येणाऱ्या सूचना प्रमाणे कृती करतात.
केवळ इमर्जन्सी च्या वेळीच यानाचा मॅन्युनल कंट्रोल घेऊन पायलट यान चालवतो.
सुनीता विलियम्स अशाच प्रकारचे नवे Starliner यानाचे मॅन्युअल टेस्टिंग सुरु असताना त्यांच्या यानात झालेल्या बिघाडा मुळे स्पेस स्टेशन वर अडकून राहिल्या होत्या. यावर सविस्तर वेगळी पोस्ट आहे ती वाचा.
---------------
एखाद्या 100 किमी वेगात जाणाऱ्या ट्रेन ला प्लॅटफॉर्म वर न थांबता पकडायचे आहे आणि त्यात प्रवेश करायचा आहे असे सांगितले, तर ते अशक्य वाटेल.
पण समजा दुसऱ्या समांतर ट्रॅक वर आपण ट्रेन चालवली आणि दोन्ही ट्रेन 100 किमी वेगात एकाच दिशेत जात असतील तर त्यांचा परस्पर वेग शून्य बनेल म्हणजे दोन्ही ट्रेन मधील लोकांना समोरची ट्रेन स्थिर आहे असेच वाटेल, मग समजा अशा ट्रेन मध्ये मधोमध फळी टाकून ऍक्शन सिनेमात दाखवतात तसे दृश्याची कल्पना केली तर दोन्ही ट्रेन मधील लोक परस्पर गती शून्य झाली Relative speed zero असल्याने सहज एक ट्रेन मधून दुसऱ्या ट्रेन मध्ये जाऊ शकतात.
परंतु जमिनीवरून बघणाऱ्या स्थिर निरीक्षकाला दोन्ही ट्रेन चा वेग 100 किमी / तास आहे असेच वाटेल.
हेच आहे रिलेटिव्ह वेगाचे उदाहरण ज्यामुळे पृथ्वीवरून उड्डाण केलेले रॉकेट अवकाशयान 27000 किमी / तास वेगात जाणाऱ्या स्पेस स्टेशन ला सुद्धा सहज पोहोचू शकते.

Ants Outsmart Scientists One Seed at a Time

Ants might be tiny, but when it comes to survival smarts, they’re lightyears ahead of us in some ways.

Case in point: scientists have discovered that ants break grains and seeds before storing them, a strategic move that prevents germination even under perfect growing conditions.

It’s their way of stockpiling food without the risk of it sprouting and becoming useless.

But here's where it gets fascinating.

While studying ant nests, researchers stumbled upon something unusual coriander seeds weren’t halved like most others… they were quartered. Curious, they took the mystery to the lab. What they found stunned them: coriander seeds still germinate when halved, but not when broken into four pieces.

In other words, the ants had already figured this out.

Long before any lab coats ran the experiment, these tiny creatures knew exactly how to neutralize coriander's ability to grow. It wasn’t just instinct it was precision agriculture, on a micro scale.

This jaw-dropping insight is a reminder that nature’s smallest engineers often have knowledge we’re only just beginning to uncover. Ants aren’t just survivors they’re strategists, and they may have more lessons to teach us than we realize.

टाइटैनिक का थ्री-डी डिजिटल मॉडल

आप यकीन नहीं करेंगे, लेकिन अब टाइटैनिक का हर कोना साफ़-साफ़ दिखने लगा है! 1912 में अटलांटिक महासागर में डूबा यह जहाज़, जिसमें 1500 से ज़्यादा लोग सवार थे, अब पहले से कहीं ज़्यादा साफ़ और विस्तार से देखा जा सकता है।
नेशनल जियोग्राफिक ने टाइटैनिक के मलबे का अब तक का सबसे बारीक और सटीक थ्री-डी डिजिटल मॉडल जारी किया है।
ये स्कैन 2022 में मैगेलन नाम की एक कंपनी ने समुद्र की गहराई में जाकर तैयार किया था।
इसमें ‘रोमियो’ और ‘जूलियट’ नाम के दो रोबोट्स ने तीन हफ्तों तक काम करते हुए 7 लाख से ज़्यादा तस्वीरें खींचीं और लाखों लेज़र माप लिए, जिससे कुल 16 टेराबाइट्स का डेटा तैयार हुआ।
इस थ्री-डी स्कैन की खास बात ये है कि इसमें यात्रियों के छोड़े गए जूते, खिलौने और दूसरी चीज़ें भी साफ दिखाई देती हैं जैसे समय वहीं थम गया हो!

https://www.youtube.com/watch?v=OOWPGESQv5s

द मेकॅनिकल टर्क: बुद्धीमान मशीन की डोळ्यांना दिलेला धोका?

अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात, एका अद्भुत 'मशीन'ने युरोपभर खळबळ उडवून दिली होती. हे मशीन दुसरे तिसरे काही नसून 'द मेकॅनिकल टर्क' (The Mechanical Turk) होते. दिसायला एका तुर्की माणसाच्या वेशात असलेली ही मानवी आकृती एका लाकडी पेटीवर बसलेली असे आणि विशेष म्हणजे, ती बुद्धिबळाचे डाव खेळण्यात माहीर होती! त्या काळात, जेव्हा स्वयंचलित यंत्रणा आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता या कल्पना नवख्या होत्या, तेव्हा या 'बुद्धिमान' मशीनने अनेक बुद्धीमान लोकांना हरवून आश्चर्यचकित केले. खुद्द बेंजामिन फ्रँकलिनसारख्या विचारवंतालाही या मशीनने पराभूत केले होते!


या मशीनची रचना मोठी आकर्षक होती. एका मोठ्या लाकडी पेटीवर एक पुतळा बसवलेला होता, ज्याच्या हातात बुद्धिबळाचा पट होता. पेटी उघडल्यावर आतमध्ये अनेक चाके, स्प्रिंग्ज आणि इतर यांत्रिक भाग दिसत होते, ज्यामुळे लोकांना ते खऱ्या अर्थाने एक स्वयंचलित यंत्र आहे असे वाटे. जेव्हा कोणी या मशीनला आव्हान देत असे, तेव्हा एक ऑपरेटर पेटी उघडतो आणि आतील यंत्रणा दाखवतो, ज्यामुळे लोकांना खात्री पटते की यात कोणतीही लपलेली व्यक्ती नाही. मग मशीन आपला पहिला डाव खेळते आणि बघता बघता प्रतिस्पर्धकाला मात देते!

पण या चमत्कारामागे एक रहस्य दडलेले होते. 'द मेकॅनिकल टर्क' खरं तर पूर्णपणे स्वयंचलित नव्हते. त्या लाकडी पेटीच्या आत एक लहान जागा बनवलेली होती, जिथे एक कुशल बुद्धिबळपटू लपलेला असे! हा खेळाडू बाहेरच्या बाजूने फिरवल्या जाणाऱ्या चाकांच्या आणि लीवरच्या साहाय्याने पुतळ्याच्या हातांची हालचाल नियंत्रित करत असे आणि प्रतिस्पर्धकाचे डाव पाहून आपले खेळी खेळत असे. लोकांना दाखवल्या जाणाऱ्या यांत्रिक भागांचा आणि दरवाजांचा उपयोग फक्त लोकांची दिशाभूल करण्यासाठी होता.

या 'मशीन'चा निर्माता होता हंगेरियन शोधक वुल्फगँग्ह वॉन केम्पेलन. त्याने सन १७७० मध्ये ऑस्ट्रियाच्या महाराणी मारिया थेरेसा यांना हे अद्भुत मशीन दाखवून सर्वांना चकित केले. त्यानंतर अनेक वर्षे हे मशीन युरोपभर फिरले आणि अनेक सार्वजनिक प्रदर्शन झाले. अनेक लोकांनी या मशीनच्या बुद्धिमत्तेवर विश्वास ठेवला, तर काहींना त्यात काहीतरी गडबड असल्याचा संशय होता.

'द मेकॅनिकल टर्क' हा केवळ एक मनोरंजक खेळ नव्हता, तर तो त्या काळातील यांत्रिक आणि मानवी बुद्धिमत्तेच्या कल्पनेवर एक मोठा प्रश्नचिन्ह उभे करणारा होता. लोकांना वाटले की खऱ्या अर्थाने एक बुद्धिमान मशीन अस्तित्वात आले आहे. या घटनेने कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या भविष्यातील शक्यतांबद्दल लोकांच्या मनात उत्सुकता आणि आश्चर्य निर्माण केले.

कालांतराने, या मशीनमधील रहस्य उघड झाले. अनेक वर्षांनंतर, वेगवेगळ्या मालकांनी या मशीनची रचना आणि कार्यपद्धती जगासमोर आणली, ज्यामुळे लोकांना कळले की या 'बुद्धिमान' मशीनच्या मागे एका माणसाचा मेंदू काम करत होता.

तरीही, 'द मेकॅनिकल टर्क' ची कहाणी आजही मनोरंजक आहे. ते एका माणसाच्या चातुर्याचे आणि लोकांच्या उत्सुकतेचे प्रतीक आहे. त्याने त्या काळात लोकांना स्वयंचलित यंत्रणा आणि बुद्धिमत्तेच्या संभाव्यतेबद्दल विचार करण्यास प्रवृत्त केले. जरी ते प्रत्यक्षात एक धोका होता, तरीही त्याने भविष्यातील संगणक आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या विकासासाठी एक मानसिक आणि सामाजिक पार्श्वभूमी तयार केली, हे नक्की! एका 'खोट्या' मशीनने भविष्यातील 'सत्य' तंत्रज्ञानाची कल्पना लोकांच्या मनात रुजवली, ही खरंच एक अनोखी गोष्ट आहे!

मॉन्सून भारतात आला म्हणजे नेमकं काय ?

अनेकदा आपण टीव्ही न्यूज मध्ये ऐकतो आज मॉन्सून अंदमान मध्ये आला, केरळ मध्ये आला वगैरे बातम्या देत असतात.
पण मॉन्सून आला म्हणजे काय ?
कुठून आला ?
मॉन्सून म्हणजे काय ?
हे प्रश्न तुम्हाला पडले आहेत का ?
मॉन्सून - ही हवामानाची एकत्रित अशी स्थिती आहे ज्यात हवेचा कमी दाबाचा पट्टा, सूर्याच्या उष्णतेने होणारी समुद्राच्या पाण्याची वाफ आणि ठरविक दिशेत वाहणारे वारे जे ढग समुद्रापासून भू-भागावर नेतात आणि तिथे पाऊस पडतो.
मॉन्सून येतो कुठून ?
मॉन्सून ही स्थिती आहे हे समजले.
तर असे मॉन्सून वाले हवामान पृथ्वीच्या केवळ एकाच भागावर वर्षभर असते तो भाग म्हणजे विषुववृत्त आणि त्याच्या काही अक्षांश वर आणि खालचा पूर्ण प्रदेश.
ह्याच मुळे तुम्ही बघा विषुववृत्ताच्या वर आणि खाली आपल्याला सदाहरित (नेहमी हिरवी झाडे असणारी) जंगले दिसतात. याचे हेच कारण आहे की तिथे सतत पाऊस चालूच असतो.
आपल्या कडे पाऊस हा सिझनल म्हणजे वर्षातून ठरविक वेळीच येणारा आहे, पण जेव्हा पाऊस चालू होतो ते काही महिने आपली जंगले सुद्धा हिरवी दिसू लागतात आणि नद्या, धबधबे चालू होतात.
त्यामुळे मॉन्सून हा विषुववृत्त प्रदेशावरून येतो असे म्हणता येईल.
परंतु यात "येतो" हा शब्द गती वाचक नसून स्थान वाचक आहे.
म्हणजे विषुववृत्त प्रदेशाचा मॉन्सून हा वर्षभर दोन्ही गोलार्धात 6 - 6 महिने असा झाडू सारखा फिरतो असे एक प्रकारे म्हणता येईल.
त्या काल्पनिक झाडूचा आधार विषुववृत्त आणि काड्यांचा पसारा म्हणजे आपली कर्क वृत्त (उत्तर गोलार्धात) आणि मकर वृत्त (दक्षिण गोलार्धात) असा हा मॉन्सून पसरत असतो.
हे मॉन्सून येणे जाणे म्हणजे पृथ्वीच्या स्वतः भोवती फिरण्याचा अक्ष 23.5 डिग्री कललेला असल्याने घडते.
पृथ्वी सूर्याभोवती फिरताना ठरविक वेळी ठरविक स्थानी पोहोचून त्यामुळे पृथ्वीचा कर्क वृत्त भाग सूर्यासमोर जास्त प्रमाणात झुकलेला असल्याने आपल्या कडे त्यावेळी मॉन्सून येतो.

हेच विरुद्ध बाजूला म्हणजे दक्षिण गोलार्धासाठी जेव्हा पृथ्वीचा मकरवृत्त भाग सूर्याच्या दिशेत झुकलेला असतो तेव्हा तिथे मॉन्सून सदृश्य पाऊस पडतो.

इतर वेळी त्याचे मुख्य स्थान वर सांगितल्या प्रमाणे विषुववृत्त हेच असते.
हे सर्व जरी ढोबळ मानाने सोपे वाटत असले तरी ही अतिशय गुंतागुंतीची सिस्टीम असल्याने अनेक स्थानिक हवामान पॅटर्न मॉन्सूनच्या येणे-जाणे कालावधी, तीव्रता यावर प्रभाव टाकत असतात.
कधी हा प्रभाव कमी कालावधीत जास्त पाऊस पडणे, एखादा महिना पाऊसच न पडणे, ऑक्टोबर-नोव्हेंबर मध्ये सुद्धा आपल्याकडे पाऊस पडत राहणे अशा गोष्टी घडवतो.

वर सांगितल्या प्रमाणे कर्क वृत्त जे मध्य भारतातून जाते त्याच्या वर उत्तर भारत असल्याने मॉन्सून हिमालयाच्या वर पर्यंत सर्वोच्च स्थितीत जातो आणि नंतर परत फिरतो असे म्हणता येईल.
आपल्यासाठी नैऋत्य मोसमी वारे सुरु झाले म्हणजे मॉन्सून पाऊस आला असे भूगोलाच्या पुस्तकातील सामान्य ज्ञान पुरेसे आहे.

SHOCKING THINGS YOU DON'T KNOW ABOUT FETUSES

From a medical and embryological point of view, fetal development is a true marvel of precision and complexity. But also… it's weirder than you think! Here are some clinically proven data that few dare to tell:
The fetus TASTE the amniotic fluid.
What the mother eats changes the taste, and if she likes it... she swallows more! Do you want your child to love vegetables? It starts from the womb.
They have DREAMS.
In the third trimester there is already the REM phase. What does a being who has never gone out into the world dream about? Nobody knows, but he does it.
They recognize their mother's VOICE.
At 25 weeks they already distinguish sounds. Mother's voice calms your heart rate. And there are still those who say that "they don't feel anything"?
MALE fetuses have erections.
Yes, in the womb. It is not sexual, it is part of hormonal development. But can you imagine how people would react if this were shown in school books?
They can CRY from the womb.
No tears, but facial expressions, chin tremors, and irregular breathing. Crying or training? Science continues studying it.
They urinate and then DRINK their own urine.
Amniotic fluid is 90% fetal urine. And they swallow it several times a day. Does it disgust you? Well, this is how the fluid balance is formed and your kidneys develop.

इस्लाम: आधुनिक युग का निर्माता

भौतिक विज्ञान14 वीं सदी तक इस अनुवाद-कार्य का सिलसिला जारी रहा। न केवल अल-राज़ी, इब्न सीना (Avicena) और इब्न रूश्द (Averroes) इत्यादि की पुस्तकें, बल्कि गैलेन (जालीनूस), हिप्पोक्रेट्स, प्लेटो, अरस्तू, यूक्लिड्स और टॉलेमी इत्यादि की पुस्तकों का भी अरबी भाषा से लैटिन भाषा में अनुवाद किया गया। डॉक्टर गिलकिर्क ने उस समय के इतिहास पर लिखी अपनी पुस्तक में तीन सौ से अधिक अरबी पुस्तकों का लैटिन भाषा में अनुवाद होने की चर्चा की है।
तमद्दुन-अरब
दूसरे पश्चिमी विद्वानों ने और अधिक स्पष्ट रूप में इस ऐतिहासिक सच्चाई को स्वीकार किया है। उदाहरण के तौर पर– रॉबर्ट ब्रिफॉल्ट ने लिखा है कि यूनानियों ने सिस्टम पैदा किया, इसके आम प्रयोग का विचार दिया, नियम और सिद्धांत निर्धारित किए, लेकिन लंबे समय के अवलोकन की मेहनत और जाँच प्रयोग द्वारा खोज का काम यूनानी स्वभाव के लिए बिल्कुल अजनबी था।
वैज्ञानिक प्रगति के प्रसिद्ध इतिहासकार जॉर्ज सार्टन लिखते हैं कि जिस चीज़ को हम विज्ञान कहते हैं, इसकी मूल और सबसे बड़ी कामयाबी, जो बाद की वैज्ञानिक गतिविधियों को बढ़ावा देने का कारण बनी, वह व्यावहारिक जाँच-प्रयोग, अवलोकन, अनुभव और हिसाब के नए तरीकों के परिणामस्वरूप पैदा हुई थी और इसे मूल रूप से मुसलमानों द्वारा अस्तित्व में लाया गया। जाँच प्रयोग की यह भावना 12 वीं सदी तक बनी रही और यह चीज़ यूरोप को अरबों के माध्यम से मिली।
इस प्रकार की जानकारी देते हुए ब्रिफॉल्ट ने कहा है कि हमारे विज्ञान पर अरबों का जो अहसान है, वह केवल यह नहीं है कि उन्होंने हमें क्रांतिकारी दृष्टिकोण के बारे में आश्चर्यजनक खोजें प्रदान की, बल्कि विज्ञान इससे भी अधिक अरब संस्कृति का एहसानमंद है, वह यह कि इसके बिना आधुनिक विज्ञान का अस्तित्व ही न होता।
_Briffault, Making of Humanity, p-190_
ब्रिफॉल्ट के इन व्यख्यानों को वैज्ञानिक प्रगति और विकास के प्रसिद्ध इतिहासकार जॉर्ज सार्टन ने मज़बूती दी है। इस्लामी सभ्यता और मुसलमानों के कामों ने वैज्ञानिक इतिहास की धारा को किस प्रकार प्रभावित किया, उनके इस योगदान को जॉर्ज सार्टन ने अपनी पुस्तक ‛हिस्ट्री ऑफ़ साइंस’ के तीन खंडों में दर्शाया है।
_Introduction to the History of Science, 3 Volumes, George sarton. Baltimore, Williams and Walkins, 1945_


जॉर्ज सार्टन ने लिखा है कि मध्ययुग की मूल और सबसे बड़ी सफलता जाँच-प्रयोग की भावना को पैदा करना था। जाँच-प्रयोग और अनुसंधान की यह भावना वास्तव में मुसलमानों ने पैदा की, जो 12 वीं सदी तक जारी रही और यह चीज़ यूरोप को अरबों के माध्यम से मिली। निःसंदेह आधुनिक विज्ञान आधुनिक दुनिया के लिए इस्लामी सभ्यता की सबसे बड़ी और महानतम देन है।